Historia komunikacji autobusowej w Kościerzynie

Historia kościerskiej komunikacji autobusowej, mimo że słabo opracowana, jest interesującym aspektem życia gospodarczego miasta. W opracowaniu powstałym w połowie lat 90. z okazji 600-lecia miasta temat transportu został pominięty z wyjątkiem niezbyt obszernego opisu komunikacji kolejowej[1]. Natomiast, mimo zapowiedzi, nie ma jeszcze monografii opisującej historię powojenną miasta. Zdecydowanie lepszy pogląd na historię komunikacji autobusowej w Kościerzynie daje kwerenda przewodników turystycznych, a także wydań lokalnych gazet. Artykuł ten jest próbą zebrania materiałów na temat tego działu gospodarki. Zdaję sobie jednak sprawę z tego, że materiał może być niekompletny.

Pierwszym środkiem komunikacji publicznej, który dotarł do miasta już w drugiej połowie XIX wieku, była kolej, która pozwoliła na szybki rozwój miasta, a także wpłynęła na charakter Kościerzyny w latach późniejszych. W dwudziestoleciu międzywojennym do Kościerzyny zaczęły kursować autobusy komunikacji regionalnej a pod koniec zeszłego stulecia autobusy komunikacji miejskiej, które od początku były powiązane z pociągami regionalnymi łączącymi Kościerzynę z Gdynią i Chojnicami.

Historia komunikacji kolejowej w Kościerzynie jest dobrze opisana w źródłach, w szczególności bardzo dobrze został opisany okres największej świetności tego środka transportu czyli lata 30. XX wieku. Dodatkowo kościerska parowozownia jest jedną z największych atrakcji turystycznych powiatu.

Komunikacja autobusowa w Kościerzynie zaczęła rozwijać się w latach 20. Wówczas to na Pomorzu autobusy zaczęły początkowo uzupełniać sieć kolejową a następnie skutecznie konkurować z tym środkiem transportu[4]. Majkowski w swoim przewodniku turystycznym po Szwajcarii Kaszubskiej pisze o dwóch parach autobusów na trasie Kościerzyna – Kartuzy, co przy analizie pozostałych tras jest wynikiem średnim (tyle samo połączeń autobusowych łączyło Kartuzy z Wejherowem, Gdynią i Gdańskiem)[5].

Podczas II wojny światowej autobusy zostały wykorzystywane do wywozu mieszkańców miasta o czym pisze między innymi Niedzielska w swoich wspomnieniach[6].

Po drugiej wojnie światowej Plac Wolności, znajdujący się w pobliżu centrum miasta został zajęty przez dworzec autobusowy[7]^,[8]. Obiekt ten jest nietypowy, gdyż pozwala na przejazd pojazdom nie związanych z obsługą dworca. Dodatkowo przystanek dla wysiadających znajduje się poza obrębem dworca.

1 stycznia 1960 w Kościerzynie powstała placówka terenowa Oddziału Państwowej Komunikacji Samochodowej w Starogardzie Gdańskim[9]. 

Na przełomie lat 60. i 70. sieć autobusowa w okolicy Kościerzyny była gęsta, chociaż narzekano na zbyt małą liczbę połączeń szczególnie w sezonie letnim. Autorzy przewodników turystycznych twierdzili jednak, że głównym środkiem transportu publicznego jest kolej, która oferuje znacznie lepszą ofertę połączeń z Trójmiastem i Bydgoszczą. Wśród miejscowości, które posiadały bezpośrednie połączenie autobusowe zostały wymienione Starogard Gdański, Chojnice, Bytów, Koszalin, Gdańsk, Gdynia i Tczew a także odległe miasta takie jak Poznań, Gorzów Wielkopolski, Zielona Góra[10]. Franciszek Mamuszka i Izabela Trojanowska podają również liczbę par połączeń autobusowych łączących Kościerzynę z Gdańskiem, która wynosiła 8, liczba połączeń lokalnych (obejmujących okolice Kościerzyny) była jeszcze niższa[11].

W 1972 powstał nowy budynek dworca autobusowego w Kościerzynie[12]. Budynek te nadal obsługuje podróżnych i kierowców autobusów. (Artykuł ten został napisany podczas organizowanych przez Urząd Miasta w Kościerzynie konsultacji społecznych w sprawie przeniesienia dworca autobusowego i budowy na terenie Placu Wolności Miediateki Kościerskiej).

1 marca 1983 O PKS w Starogardzie Gdańskim został przejęty przez KPKS w Gdańsku[13]. Przewodniki turystyczne z lat 80. nie podawały informacji o sieci autobusowej, pomimo podawana informacji na temat połączeń kolejowych. Może to świadczyć, chociaż nie musi, o odzyskaniu znaczenia kolei regionalnej zwłaszcza w połączeniach Kościerzyny z Trójmiastem i Bydgoszczą.

Największa zmiana organizacyjna od czasów zakończenia procesu organizacji komunikacji po drugiej wojnie światowej, nastąpiła w 1990. Na skutek reformy ustrojowej organizacja przewozów autobusowych w komunikacji regionalnej przeszła w ręce gmin[14]. Dotychczasowy przewoźnik Państwowa Komunikacja Samochodowa, została podzielona na mniejsze spółki regionalnej[15]. Obsługą komunikacji regionalnej w okolicy Kościerzyny zajęła się nowopowstała spółka PPKS Starogard Gdański, która przekształciła się później w PKS w Starogardzie Gdańskim. Połączenia z sąsiednimi miastami np. Bytowem, Chojnicami przejęli okoliczni przewoźnicy np. PKS Bytów i PKS Chojnice, PKS Gdańsk.

Na początku XXI wieku widać znaczny regres sieci połączeń. Liberalizacja rynku spowodowała, że prywatni przewoźnicy zaczęli obsługiwać tylko linie, które zapewniały im rentowność. Natomiast przewoźnicy powstali z podziału PKS zaczęli, chociaż wolniej, również ograniczać przewozy do najmniejszych miejscowości a z czasem likwidować nierentowne linie[16]. Paradoksalnie jednak ograniczanie oferty byłego państwowego przewoźnika, powodowało zainteresowanie przewoźników niezależnych dysponujących mniejszym, a przez to tańszym w eksploatacji taborem. Tego typu zachowanie jest obserwowane również w powiecie kościerskim.

Obecnie przewoźnik ten dysponuje dwiema zajezdniami w Starogardzie Gdańskim i w Kościerzynie. (W Kościerzynie zajmuje się również obsługą komunikacji miejskiej) Oprócz tego kursy ponadlokalne i międzymiastowe (np. Kościerzyna – Gdańsk, Kościerzyna – Chojnice, Łeba - Warszawa), wykonują lub wykonywali inni przewoźnicy powstali z podziału PKS oraz przewoźnicy niezależni np. PA Gryf, Robus[17].

Pierwsza próba uruchomienia komunikacji miejskiej w Kościerzynie nastąpiła już w 1990. Gryf Kościerski podał, że 2 kwietnia 1990 spółka Bus miejski kierowana przez Stanisława Paszkima i Stanisława Zdunowskiego uruchomiła próbne połączenie łączące „odległe zakątki miasta” z dworcem PKP[18]. Niestety w artykule tym brakuje informacji zarówno o trasach, częstotliwości jak i o taborze, którym były obsługiwane linie miejskie. Niechętna polityka władz miasta oraz brak zainteresowania ze strony mieszkańców spowodowały dość szybkie wycofanie się przedsiębiorców[19].

Komunikacja miejska w Kościerzynie ponownie zaczęła funkcjonować 1 października 1998[20]. Przewoźnikiem został PPKS Starogard Gdański, który później został przekształcony w PKS Starogard Gdański. Warto w tym miejscu wspomnieć, że uruchomienie jej nastąpiło 10 dni przed wyborami samorządowymi, wygranymi przez koalicję AWS i Samorządność z ramienia której burmistrzem Kościerzyny został na drugą kadencję Zdzisław Czucha[21]. W ówczesnym województwie gdańskim Kościerzyna była najmniejszym z miast posiadających tę formę transportu. Oczywiście pomijam tutaj małe miasta Aglomeracji Zatoki Gdańskiej, które są obsługiwane przez ZTM Gdańsk, ZKM Gdynia lub MZK Wejherowo oraz Ustkę, która jest obsługiwana przez sieć słupską. W województwie pomorskim, które powstało trzy miesiące później jedynym mniejszym miastem jest Człuchów.

Bezpośrednią przyczyną powstania komunikacji miejskiej była budowa nowego Szpitala Specjalistycznego w Kościerzynie, który powstał na końcu ulicy Piechowskiego. Gmach ten jest oddalony od stacji kolejowej o około 4 km (dodatkowo szpital znajduje się na wzniesieniu co powoduje znaczne podejście ulicą Piechowskiego)[22]. Drugą przyczyną, której znaczenie było jednak mniejsze, były dojazdy mieszkańców Kościerzyny do pracy w Trójmieście[23]. Z tego względu kursowanie autobusów było od początku korelowane z pociągami regionalnymi. Informacje o możliwej przesiadce na pociąg były umieszczane w rozkładach jazdy.

Pierwsza linia, która nie była oznaczona numerem prowadziła trasą: Dworzec PKP – ul. Dworcowa – ul. Szopińskiego – ul. Kartuska – ul. Heykego – ul. Sikorskiego – ul. Skłodowskiej – ul. Piechowskiego – Szpital – ul. Piechowskiego – ul. Skłodowskiej – ul. Staszica – ul. 8 marca – ul. Wojska Polskiego – ul. Kapliczna – ul. Skarszewska  - ul. Dworcowa  - Dworzec PKP (Kronika). Obecnie są to linie: 1 w relacji Dworzec PKP – Szpital oraz 3 w relacji Szpital – Dworzec PKP. Początkowo linie obsługiwały dwa fabrycznie nowe (rok produkcji 1998) Autosany H6-20 oraz Jelcz L11[24]. Z czasem do obsługi linii miejskich zaczęto używać również pojazdów służących do obsługi połączeń regionalnych najczęściej Autosanów H9-21. „Ha dziewiątki” z reguły pojawiały się jednak tylko w sytuacji wyłączenia któregoś z miejskich autobusów.

Około 2000 wprowadzono linię 2, która kursowała pomiędzy szpitalem a dworcem po nieco zmodyfikowanej trasie. Nieco później rozdzielono linie 1 i 3 w taki sposób, że obie stały się trasami dwukierunkowymi. Trasy te nadal pozostają głównymi liniami miejskimi w Kościerzynie.

W 2002 na terenie miasta jeździły już 4 linie. Wszystkie kursowały pomiędzy Dworcem PKP a Szpitalem. Linia 4 miała najdłuższą trasę[25].

W 2006 po remoncie ulicy Wita Stwosza linia numer 2 została wytrasowana przez Osiedle za dworcem[26]. Wówczas wykrystalizowała się obecna sieć połączeń.

W 2007 nastąpiło przekształcenie przewoźnika i zmiany w strukturze własnościowej[27].

W 2008 PKS Starogard zniósł podział na pojazdy miejskie i regionalne przez co część połączeń jest realizowane Kapenami Thesi Intercity. Na większą skale Kapeny był eksploatowane na liniach miejskich dopiero od wiosny 2014[28].

W 2012 po powstaniu supermarketu Tesco powstała bezpłatna linia dowozowa, której trasa częściowo pokrywa się z trasami linii 1 i 3. Linia ta początkowo była obsługiwana niskopodłogowym minibusem Renault. Od czerwca do lipca 2014 wysopodłogowym mikrobusem Mercedes. W lipcu 2014 linię zaczął obsługiwać średniopodłogowy minibus marki Peugeot.

---

[1] Kallas M. (red.), 1994, Kościerzyna Zarys dziejów miasta do 1939 roku, Errata, Toruń.

[2] Grulkowski M., 2012, Postawy społeczeństwa Kościerzyny i okolic wobec pojawienia się kolei na ziemi kościerskiej [w:] Kościerskie Zeszyty Muzealne, 2012, Muzeum Ziemi Kościerskiej w Kościerzynie.

[3] Grulkowski S., 2012, Historia kościerskiej parowozowni, 2012, Muzeum Ziemi Kościerskiej w Kościerzynie.

[4] Widernik M.(red.), 2001, Dzieje Kartuz, Remus, Kartuzy.

[5] Majkowski A., 2009, Przewodnik po Szwajcarii Kaszubskiej, Region, Gdynia (reprint z 1936).

[6] Niedzielska B., 1998, Kłaniam Ci się Kościerzyno, Bryza, Gdańsk.

[7] Niedzielska B., 1998, Kłaniam Ci się Kościerzyno, Bryza, Gdańsk.

[8] Mamuszka F., Trojanowska I., 1972, Kościerzyna i ziemia kościerska, Gdańsk, Wydawnictwo Morskie.

[9] PKS Starogard Gdański SA, [data dostępu 16 lipca 2014] http://website.pks-starogard.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=8&Itemid=9

[10] Mamuszka F., Trojanowska I., 1972, Kościerzyna i ziemia kościerska, Gdańsk, Wydawnictwo Morskie.

[11] Mamuszka F., Trojanowska I., 1968, W krainie kaszubskich jezior, Gdynia, Wydawnictwo Morskie.

[12] PKS Starogard Gdański SA, [data dostępu 16 lipca 2014] http://website.pks-starogard.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=8&Itemid=9

[13] PKS Starogard Gdański SA, [data dostępu 16 lipca 2014] http://website.pks-starogard.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=8&Itemid=9

[14] Ustawa  z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym. Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95

[15] Rydzkowski W., b. r., Polityka transportowa, Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce, Materiały konferencyjne.

[16] Jażdżewicz I., 2013, Miejska sieć osadnicza regionu nadmorskiego, Akademia Pomorska w Słupsku, Słupsk.

[17] Jażdżewicz I., 2013, Miejska sieć osadnicza regionu nadmorskiego, Akademia Pomorska w Słupsku, Słupsk.

[18] Ditrrych J., 1990, Bus miejski – chuchać i dmuchać [w:] Gryf Kościerski , Czerwiec 1990.

[19] lan, 1990, Co dalej z kościerską komunikacją? [w:] Gryf Kościerski, Sierpień 1990.

[20] Knyba J,, brak roku wydania, Kronika, Muzeum Ziemi Kościerskiej w Kościerzynie, Kościerzyna.

[21] Modrzejewski A., 2010, Zarys dziejów samorządu terytorialnego na tle globalnych przemian cywilizacyjnych (ze szczególnym uwzględnieniem miasta Kościerzyny) [w:] Kościerskie Zeszyty Muzealne, 2010, Muzeum Ziemi Kościerskiej w Kościerzynie, Kościerzyna.

[22] Mehring A., 2014, Komunikacja miejska w Kościerzynie [w:] Dokonania Młodych Naukowców, 2014, Creative Time, Kraków

[23] Modrzejewski A., 2006, Kościerzyna w procesie współczesnych przemian kulturowo-cywilizacyjnych, Toruń

[24] Knyba J,, brak roku wydania, Kronika, Muzeum Ziemi Kościerskiej w Kościerzynie, Kościerzyna.

[25] Mehring A., 2014, Komunikacja miejska w Kościerzynie [w:] Dokonania Młodych Naukowców, 2014, Creative Time, Kraków

[26] Knyba J,, brak roku wydania, Kronika, Muzeum Ziemi Kościerskiej w Kościerzynie, Kościerzyna.

[27] Mehring A., 2014, Komunikacja miejska w Kościerzynie [w:] Dokonania Młodych Naukowców, 2014, Creative Time, Kraków

[28] Mehring A., 2014, Komunikacja miejska w Kościerzynie [w:] Dokonania Młodych Naukowców, 2014, Creative Time, Kraków